Thách thức truy xuất nguồn gốc hàng hóa tại Việt Nam

Tại hội thảo về xác thực truy xuất nguồn gốc diễn ra ngày 8/7 ở Hà Nội, Đại tá Phạm Minh Tiến, Phó giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia - Bộ Công an, cho biết trong 5 tháng đầu năm, lực lượng chức năng đã xử lý hơn 40.000 vụ buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, với tổng giá trị xử phạt 6.500 tỷ đồng.

"Nổi bật là tình trạng hàng giả trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người dân", ông nói.

Theo ông Tiến, có nhiều điểm bất cập trong việc truy xuất nguồn gốc, như không thống nhất mã định danh trên toàn quốc; dữ liệu phân tán theo các bộ ngành, lĩnh vực, chưa tập trung; việc truy xuất nguồn gốc có thực hiện nhưng mới là hình thức, thiếu chiều sâu, chưa thể hiện được chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu, sản xuất đến người tiêu dùng. Ngoài ra, việc kiểm soát hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử được đánh giá chưa hiệu quả; người tiêu dùng chưa có một công cụ xác thực; cơ quan chức năng xử lý thủ công, bị động, chưa kiểm soát chặt chẽ; doanh nghiệp không bắt buộc phải tham gia.

"Việc thiếu liên thông giữa truy xuất nguồn gốc với kiểm tra chất lượng hàng hóa, không có cơ sở dữ liệu tập trung để đánh giá và kiểm soát hàng hóa cũng là nguyên nhân", ông Tiến nói.

Theo ông Bùi Bá Chính, quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia - Bộ Khoa học và Công nghệ, Việt Nam có nhiều nền tảng phục vụ truy xuất nguồn gốc, trong đó Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa quốc gia được vận hành chính thức từ tháng 10/2024.

Ngoài ra, Việt Nam tham gia Hệ thống định danh toàn cầu cho sản phẩm và chuỗi cung ứng GS1 từ năm 1995, đồng thời công bố 35 TCVN về truy xuất nguồn gốc, trong đó xây dựng TCVN 13274:2020 quy định hướng dẫn định dạng các mã dùng cho truy vết, sử dụng trong hệ thống truy xuất nguồn gốc vật phẩm, hàng hóa. Nhiều công cụ, giải pháp cũng được triển khai và trở nên phổ biến, như QR code, NFC, RFID.

Tuy nhiên, theo ông Chính, thách thức đến từ việc truy xuất toàn chuỗi.

Lấy ví dụ chai nước của một thương hiệu trong nước được bán ở nhiều siêu thị, ông cho rằng người dùng có thể dễ dàng biết đây là sản phẩm từ Việt Nam nhờ số 893 trên mã vạch, nhưng "xuất xứ chi tiết của cái chai, của nguồn nước" không được thể hiện.

Nhắc đến Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa được Quốc hội thông qua hồi tháng 6, ông Chính cho biết Luật đã đề cập đến việc ứng dụng mã số định danh để quản lý sản phẩm theo chuỗi, công nhận nhãn điện tử tương đương nhãn vật lý, đưa ra khái niệm "Hộ chiếu sản phẩm" để giúp sản phẩm Việt Nam tiếp cận thị trường quốc tế.

Theo ông, để có thể thực hiện hiệu quả việc truy xuất toàn chuỗi, dữ liệu cần được chia sẻ và kết nối với hệ thống các bộ, ngành và địa phương. Ông cũng cho rằng cần có một nền tảng quốc gia xác thực định danh sản phẩm, hàng hóa; kết nối với công cụ định danh cá nhân, tổ chức như VNeID.

Tại sự kiện, ông Nguyễn Huy, Trưởng ban Công nghệ - Hiệp hội Dữ liệu quốc gia (NDA), cho biết nhiều doanh nghiệp đã có những giải pháp riêng để xác thực sản phẩm, nhưng chỉ kết nối nội bộ để phục vụ người dùng của họ. Theo ông, một giải pháp hoàn chỉnh cần đạt được các yêu cầu như triển khai đồng bộ toàn quốc, có thể xác thực an toàn, vận hành theo thời gian thực và có thể liên thông quốc tế.

Đại diện NDA cho biết đã xây dựng Nền tảng định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc hàng hóa quốc gia, thuộc Trung tâm Dữ liệu quốc gia, cho phép người dùng, doanh nghiệp, cơ quan chức năng kết nối vào.

Mỗi sản phẩm được cung cấp một mã định danh duy nhất. Giải pháp ứng dụng công nghệ blockchain của NDAChain, cho phép quy trình xác thực minh bạch và tự động, đảm bảo bằng chứng được lưu vết và không thể thay đổi.

Đơn vị dự kiến phát triển những bước đầu tiên trong quý III/2025, trước khi thí điểm tại một số địa phương, nhóm ngành trong quý cuối năm, đồng bộ với việc hoàn thiện pháp lý về định danh.

Đại tá Phạm Minh Tiến đánh giá việc triển khai nền tảng truy xuất nguồn gốc hiện đại, ứng dụng công nghệ tiên tiến như blockchain là "giải pháp quan trọng giúp nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo an toàn thị trường và tăng tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng". Nền tảng được phát triển bởi các kỹ sư công nghệ trong nước, phù hợp đặc thù thị trường trong nước và được hoàn thiện theo hướng chuẩn hóa, tích hợp với hạ tầng dữ liệu quốc gia.

"Đặc biệt, khi Việt Nam đẩy mạnh giao thương quốc tế và xuất khẩu, chứng minh được nguồn gốc, chất lượng, quy trình sản xuất sản phẩm thông qua hệ thống truy xuất sẽ giúp đối tác quốc tế yên tâm, đồng thời tăng cường năng lực giám sát thị trường trong nước, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính", ông Tiến nói.