Trong khoa học quản lý nhà nước và lý luận pháp quyền, bảo vệ quyền sở hữu tài sản và quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở được xem là những nguyên tắc nền tảng nhằm duy trì trật tự, an toàn xã hội. Tuy nhiên, khi đối chiếu các nguyên tắc này với thực tiễn giải quyết một số vụ việc tranh chấp đất đai kéo dài tại cơ sở, có thể nhận thấy những độ trễ nhất định giữa quy định của pháp luật và hiệu quả tổ chức thực hiện.
Vụ việc tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng và cư trú tại địa chỉ số 1 đường Quyết Tiến, xã Kim Anh, Hà Nội, là một trường hợp điển hình cho thấy sự đan xen phức tạp giữa quan hệ dân sự, tố tụng hình sự và công tác quản lý hành chính địa phương. Từ một tranh chấp dân sự, vụ việc dần phát sinh nhiều vấn đề pháp lý khác nhau, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, minh bạch và kịp thời của các cơ quan chức năng.
Diện tích đất sử dụng hợp pháp của ông Hoàng Quốc Cảnh tại xã Minh Trí (cũ).
Quyền sử dụng hợp pháp và tình trạng chiếm giữ thực tế
Theo hồ sơ do các bên cung cấp, quyền sở hữu đối với thửa đất và căn nhà tại số 1 đường Quyết Tiến được xác lập thông qua giao dịch chuyển nhượng giữa ông Hoàng Quốc Cảnh và chủ sử dụng đất trước đó. Giao dịch được thực hiện từ năm 2017, hoàn tất nghĩa vụ tài chính vào năm 2020 và có xác nhận, chứng thực của chính quyền địa phương theo thẩm quyền.
Trong quá trình làm việc, đại diện Công an xã Minh Trí (trước khi sáp nhập địa giới hành chính) cũng đã ghi nhận, trên cơ sở xác minh hồ sơ, ông Hoàng Quốc Cảnh là người đứng tên, quản lý và sử dụng hợp pháp tài sản nói trên.
Trong khi đó, việc một nhóm người xuất hiện tại căn nhà vào tháng 4/2024 và cho rằng tài sản đã được “cầm cố” thông qua giấy tờ do người khác lập, đặt ra nhiều vấn đề pháp lý cần được xem xét. Theo quy định của Bộ luật Dân sự và Luật Hôn nhân và Gia đình, việc định đoạt bất động sản phải tuân thủ chặt chẽ về chủ thể, hình thức và ý chí của người có quyền. Mọi giao dịch không đáp ứng các điều kiện này đều không phát sinh hiệu lực pháp luật.
Đáng lưu ý, tranh chấp liên quan đến nghĩa vụ tài chính (nếu có) về nguyên tắc cần được giải quyết thông qua con đường tố tụng dân sự tại Tòa án. Việc các bên tự áp dụng biện pháp chiếm giữ tài sản khi chưa có phán quyết có hiệu lực của cơ quan có thẩm quyền tiềm ẩn nhiều rủi ro về an ninh, trật tự và quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
Trình tự tố tụng và công tác quản lý cư trú
Một nội dung đáng chú ý trong vụ việc là quá trình tiếp nhận, xác minh tin báo tố giác tội phạm liên quan đến hành vi “trộm cắp tài sản” tại chính căn nhà đang tranh chấp. Trong thời gian từ tháng 11/2024 đến tháng 3/2025, ông Hoàng Quốc Cảnh đã nhiều lần làm việc với cơ quan điều tra để cung cấp tài liệu, chứng cứ chứng minh quyền sở hữu đối với tài sản.
Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự, sau khi kết thúc việc kiểm tra, xác minh nguồn tin về tội phạm, cơ quan có thẩm quyền phải ban hành quyết định khởi tố hoặc không khởi tố và thông báo cho các chủ thể liên quan theo đúng trình tự, thủ tục. Tuy nhiên trong trường hợp này, việc thông báo kết quả xác minh được thực hiện chủ yếu bằng hình thức trao đổi trực tiếp, chưa kèm theo văn bản chính thức gửi cho người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Việc chậm hoặc thiếu văn bản thông báo kết luận giải quyết có thể gây khó khăn cho công dân trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời ảnh hưởng đến tính minh bạch và khả năng giám sát xã hội đối với hoạt động tố tụng.
Trên phần diện tích đất chưa được xử lý đang xuất hiện công trình xây dựng.
Theo Luật Cư trú, việc đăng ký, khai báo tạm trú, lưu trú là nghĩa vụ bắt buộc nhằm phục vụ công tác quản lý dân cư và bảo đảm an ninh, trật tự. Tuy nhiên thực tế tại địa chỉ đang tranh chấp cho thấy có thời điểm xuất hiện nhiều người sinh sống, ra vào thường xuyên trong khi tình trạng pháp lý của việc cư trú chưa được làm rõ.
Trong một số thời điểm phát sinh sự việc (ngày 3/4/2025 và 12/12/2025), khi chủ sở hữu phản ánh tình trạng người lạ xâm nhập, lực lượng chức năng địa phương đã có mặt để nắm bắt tình hình, song việc xử lý gặp nhiều vướng mắc do tính chất tranh chấp dân sự phức tạp, chưa có phán quyết cuối cùng của Tòa án.
Đây là thực tế đặt ra yêu cầu cần có hướng dẫn cụ thể, rõ ràng hơn về thẩm quyền và biện pháp xử lý trong các trường hợp tranh chấp dân sự kéo dài nhưng tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh, trật tự tại cơ sở.
Bên cạnh tranh chấp về quyền sử dụng, việc thay đổi hiện trạng công trình tại khu đất đang có tranh chấp cũng là vấn đề được dư luận quan tâm. Ghi nhận thực tế cho thấy tại thời điểm cuối năm 2025, căn nhà có dấu hiệu được xây dựng bổ sung, lắp đặt thêm hạng mục mới. Theo quy định của pháp luật về xây dựng, mọi hoạt động xây dựng, cải tạo công trình phải có giấy phép hợp lệ và đặc biệt cần được kiểm soát chặt chẽ đối với các khu đất đang phát sinh tranh chấp. Đại diện chính quyền địa phương cho biết đã tiến hành lập biên bản yêu cầu dừng thi công, song việc công trình tiếp tục tồn tại cho thấy hiệu quả thực thi các biện pháp hành chính vẫn cần được rà soát, đánh giá lại.
Việc công khai hồ sơ, biên bản xử lý vi phạm trật tự xây dựng theo đúng quy định không chỉ bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của công dân mà còn góp phần tăng cường tính minh bạch trong quản lý nhà nước tại cơ sở.
Nhận định và kiến nghị
Từ vụ việc trên tại xã Kim Anh có thể thấy, khi một tranh chấp dân sự kéo dài không được giải quyết dứt điểm bằng tố tụng theo đúng quy định pháp luật, các vấn đề pháp lý liên quan đến cư trú, trật tự xây dựng và an ninh địa bàn rất dễ phát sinh, gây áp lực cho chính quyền cơ sở và ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên liên quan.
Dưới góc độ pháp lý và quản trị công, để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời giữ vững kỷ cương pháp luật, cần xem xét một số giải pháp:
- Các cơ quan tiến hành tố tụng cần hoàn thiện việc thông báo kết quả giải quyết tin báo tố giác tội phạm bằng văn bản theo đúng quy định.
- Chính quyền địa phương tăng cường công tác quản lý cư trú, trật tự xây dựng tại các khu vực đang có tranh chấp, bảo đảm các biện pháp xử lý được thực hiện nhất quán và minh bạch.
- Các tranh chấp về quyền sở hữu, nghĩa vụ tài chính cần được sớm đưa ra Tòa án để có phán quyết cuối cùng, làm căn cứ cho việc thi hành và quản lý hành chính.
Chỉ khi các quy định pháp luật được tổ chức thực hiện đầy đủ, rõ ràng và nhất quán, những tranh chấp dân sự kéo dài mới có thể được giải quyết căn cơ, hạn chế phát sinh hệ lụy và củng cố niềm tin của người dân vào hiệu lực của pháp luật.