Hà Nội: Vi phạm trật tự xây dựng tại số 528 Xã Đàn hé lộ khoảng trống trong thực thi pháp luật tại cơ sở

Thực trạng quản lý trật tự xây dựng đô thị

Những xung đột, tranh chấp xuất phát từ việc xây dựng sai phép, lấn chiếm đất đai hay gây ảnh hưởng đến sinh hoạt của các hộ dân xung quanh không còn là hiện tượng hiếm gặp tại các khu đô thị lớn, nơi thường được coi là "tấc đất tấc vàng". Trong nhiều trường hợp, các hành vi vi phạm trật tự xây dựng không chỉ làm xáo trộn quan hệ láng giềng mà còn đặt ra nhiều vấn đề pháp lý liên quan đến quyền sở hữu, quyền sử dụng đất và chỗ ở hợp pháp của người dân. Trước thực tế các vụ việc vi phạm trật tự xây dựng, lấn chiếm đất đai và xâm phạm quyền sử dụng hợp pháp của người dân ngày càng gia tăng, Viện Khoa học Chính sách và Pháp luật đã triển khai chuyên đề nghiên cứu "Quản lý trật tự xây dựng đô thị tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp" trong tháng 5 và tháng 6 năm 2025. Chuyên đề nhằm phân tích thực trạng, xác định nguyên nhân và đề xuất các hướng hoàn thiện khung pháp lý, góp phần tăng cường hiệu quả quản lý trong bối cảnh phát triển nhanh và phức tạp của các đô thị hiện nay.

Trong quá trình khảo sát và tham luận chuyên đề, nhóm nghiên cứu ghi nhận một số vụ việc điển hình phản ánh những bất cập trong công tác quản lý trật tự xây dựng. Có thể kể đến trường hợp công trình xây dựng không có giấy phép và chặn lối đi duy nhất của căn nhà liền kề tại số 528 phố Xã Đàn (phường Nam Đồng, quận Đống Đa, Hà Nội); hay tình trạng thi công thiếu biện pháp kỹ thuật khiến căn nhà giáp ranh có dấu hiệu sụt lún, ảnh hưởng đến an toàn tại số 17, tổ 4, phường Mường Thanh (thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên); công trình xây dựng có nhiều dấu hiệu vi phạm trật tự xây dựng, lấn chiếm ngõ đi chung tại số 6 phố Trần Vỹ (phường Mai Dịch, quận Cầu Giấy, Hà Nội). Những công trình nêu trên, dù gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các hộ dân liên quan nhưng vẫn tiếp tục được thi công trong thời gian dài. Thực tế này cho thấy việc thực thi chính sách pháp luật tại cơ sở còn thiếu hiệu quả và chưa đảm bảo tính kịp thời, đặt ra yêu cầu tăng cường giám sát, nâng cao trách nhiệm của các cấp chính quyền trong quản lý trật tự xây dựng đô thị.

Qua khảo sát và nghiên cứu độc lập, giá bất động sản tại khu vực ngã 7 Ô Chợ Dừa – nơi tọa lạc căn nhà số 528 Xã Đàn hiện đang được rao bán từ khoảng 200 đến hơn 300 triệu đồng/m2. Trong bối cảnh đó, các hành vi vi phạm trật tự xây dựng nếu không được xử lý dứt điểm không chỉ gây ảnh hưởng đến quyền lợi của các hộ dân lân cận mà còn có nguy cơ tạo ra tiền lệ xấu, ảnh hưởng đến an ninh trật tự địa phương, làm suy giảm niềm tin vào tính nghiêm minh của pháp luật và gây bất bình đẳng trong việc tiếp cận các chính sách an sinh xã hội. Công trình này đã xây dựng 3 tầng kiên cố và đang trong giai đoạn hoàn thiện, tầng 2 của ngôi nhà được đổ sàn bê tông vươn ra phía bên hông, vốn là lối đi chung ra mặt đường với căn nhà có địa chỉ tại số 7 Nguyễn Lương Bằng (phường Nam Đồng, quận Đống Đa). Trong quá trình thi công xây dựng, lối đi này đã bị bịt kín, khiến chủ sở hữu căn nhà số 7 Nguyễn Lương Bằng không thể sử dụng tài sản hợp pháp của mình.

Trước thực trạng trên, UBND phường Nam Đồng đã ra văn bản số 49/QĐ-UBND ngày 21/3/2025 kết luận đây là công trình xây dựng trái phép, vi phạm quy định tại điểm a khoản 7, khoản 13 điều 16 Nghị định 16/2022/NĐ-CP ngày 28/1/2022 của Chính phủ, khoản 1 điều 3 Nghị quyết 33/2024/NQ-HĐND ngày 19/11/2024 của HĐND TP. Hà Nội và bị yêu cầu cắt điện, nước.

Xét về khía cạnh pháp lý, hành vi chặn lối đi hợp pháp của hộ dân liền kề có thể vi phạm nghiêm trọng nhiều quy định của pháp luật hiện hành. Cụ thể:

Điều 3 của Luật Nhà ở năm 2023 nghiêm cấm các hành vi xâm phạm quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng nhà ở hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Trong trường hợp này, việc chặn lối đi ra đường của hộ dân số 7 Nguyễn Lương Bằng có dấu hiệu xâm phạm quyền sử dụng đất hợp pháp đã bị thiết lập ổn định từ trước, được thể hiện rõ ràng trong Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Điều 158 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định rõ: Hành vi chiếm giữ chỗ ở, cản trở trái pháp luật người đang quản lý hợp pháp vào chỗ ở của họ hoặc xâm nhập trái phép chỗ ở của người khác có thể bị xử lý hình sự. Khung hình phạt bao gồm cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm. Trường hợp có tình tiết tăng nặng, mức phạt tù có thể lên tới 5 năm.

Nếu hành vi lấn chiếm, xây dựng còn gây ảnh hưởng đến tài sản hoặc kết cấu của nhà liền kề, hành vi đó có thể bị xử lý theo Điều 178 Bộ luật Hình sự năm 2015 liên quan đến tội “Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản”. Đồng thời, theo khoản 2 Điều 21 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, cá nhân có thể bị xử phạt hành chính nếu hành vi chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm nhưng gây thiệt hại về tài sản hoặc cản trở quyền sử dụng tài sản hợp pháp.

Về mặt dân sự, các quy định liên quan đến quyền lối đi qua thửa đất liền kề được quy định rõ trong Luật Đất đai năm 2024. Cụ thể, Điều 29 và Điều 220 của luật này xác định rằng các thửa đất phải đảm bảo có lối đi kết nối với hệ thống giao thông công cộng. Nếu lối đi đã tồn tại ổn định và là duy nhất, chủ sở hữu thửa đất liền kề không được quyền tự ý ngăn cản hoặc thay đổi hiện trạng gây ảnh hưởng đến quyền sử dụng đất hợp pháp của người khác.

Hệ lụy nếu không xử lý dứt điểm vi phạm trật tự xây dựng

Chủ sở hữu căn nhà số 7 Nguyễn Lương Bằng đã nhiều lần gửi đơn phản ánh, kiến nghị tới UBND phường Nam Đồng và Công an phường Nam Đồng, yêu cầu can thiệp để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. UBND phường Nam Đồng tiến hành kiểm tra và ban hành Quyết định số 49/QĐ-UBND ngày 21/3/2025, thông báo về việc thực hiện quy trình cắt điện, nước đối với công trình vi phạm tại số 528 Xã Đàn. Theo nội dung văn bản, Công ty Điện lực Đống Đa và Xí nghiệp Kinh doanh nước sạch Đống Đa có trách nhiệm ngừng cung cấp điện, nước cho công trình trong vòng 24 giờ kể từ thời điểm nhận được quyết định.

Tình trạng công trình xây dựng tại số 528 Xã Đàn vẫn tiếp tục thi công, không bị cắt điện nước dù đã có văn bản chỉ đạo và kết luận công trình có vi phạm cho thấy sự thiếu quyết liệt trong công tác quản lý trật tự xây dựng tại địa phương, đặc biệt ở những khu vực có giá trị bất động sản cao như ngã 7 Ô Chợ Dừa. Thực tế này đặt ra nhiều bất cập trong thực thi các quyết định hành chính, cũng như năng lực phối hợp, giám sát và cưỡng chế của các cơ quan chức năng trong việc xử lý vi phạm pháp luật về xây dựng.

Vụ cháy nghiêm trọng xảy ra vào tối ngày 12/9/2023 tại một chung cư mini trên địa bàn phường Khương Đình (quận Thanh Xuân, Hà Nội) khiến 56 người thiệt mạng đã đặt ra cảnh báo lớn đối với công tác quản lý trật tự xây dựng tại cơ sở. Theo hồ sơ vụ việc, công trình đã được lập biên bản vi phạm do xây dựng sai mật độ so với giấy phép, không bảo đảm các yêu cầu về phòng cháy chữa cháy và từng bị UBND phường Khương Đình ra quyết định cưỡng chế. Tuy nhiên, công trình không bị tháo dỡ mà vẫn tiếp tục hoạt động. Khi sự cố cháy xảy ra, hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đã làm dấy lên nhiều câu hỏi về trách nhiệm của cơ quan chức năng. Căn cứ bản án xét xử, 7 cán bộ của quận Thanh Xuân và phường Khương Đình đã bị tuyên phạt mức án từ 30 tháng đến 7 năm tù giam về tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”.

Tại khoản 5 Điều 56 Nghị định 15/2021/NĐ-CP quy định rõ trách nhiệm của cấp phường/xã trong việc quản lý trật tự xây dựng, theo đó phường/xã phải chịu trách nhiệm về quản lý trật tự xây dựng trên địa bàn theo phân cấp, ủy quyền của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; Tổ chức thực hiện việc theo dõi, kiểm tra, phát hiện, ngăn chặn và xử lý hoặc kiến nghị xử lý kịp thời khi phát sinh vi phạm trên địa bàn; thực hiện cưỡng chế công trình vi phạm trật tự xây dựng trên địa bàn theo quy định của pháp luật.

Theo quy định tại khoản 1, 2 và khoản 3 Điều 56 Nghị định 15/2021/NĐ-CP: Việc quản lý trật tự xây dựng phải được thực hiện từ khi tiếp nhận thông báo khởi công, khởi công xây dựng công trình cho đến khi công trình bàn giao đưa vào sử dụng nhằm phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời khi phát sinh vi phạm.

Trong giai đoạn hệ thống chính trị đang sắp xếp tinh gọn bộ máy, để tránh tình trạng tranh thủ, lợi dụng thời điểm này thực hiện các hành vi vi phạm quy định về trật tự xây dựng, UBND TP. Hà Nội đã ban hành Văn bản số 1601/UBND-ĐT ngày 21/4/2025 về việc tăng cường công tác quản lý trật tự xây dựng trên địa bàn Thành phố cho đến khi hoàn thành việc sáp nhập đơn vị hành chính. Lãnh đạo TP. Hà Nội yêu cầu tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ các công trình xây dựng trên địa bàn, kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý dứt điểm các vi phạm trật tự xây dựng ngay từ khi mới phát sinh. Trong quá trình kiểm tra, xử lý, nếu phát hiện các vi phạm có dấu hiệu tội phạm phải chuyển cơ quan điều tra để xem xét, giải quyết theo quy định.

Thực tế quản lý trật tự xây dựng tại một số địa phương cho thấy vẫn còn tồn tại những hạn chế trong công tác giám sát và xử lý vi phạm. Gần đây, một số vụ việc đã được cơ quan chức năng tiến hành xử lý nhằm chấn chỉnh tình trạng này, như vụ việc khởi tố 6 cán bộ tại quận Hoàng Mai do liên quan đến hành vi nhận hối lộ để bỏ qua vi phạm xây dựng; hay trường hợp hai chủ tịch xã tại huyện Phú Xuyên (Hà Nội) bị tạm đình chỉ điều hành để tập trung khắc phục, xử lý các vi phạm trật tự xây dựng trên địa bàn. Các động thái này cho thấy yêu cầu tăng cường trách nhiệm và minh bạch trong công tác thực thi pháp luật ở cấp cơ sở.

Buông lỏng quản lý và vấn đề luật pháp chưa hoàn thiện

Một trong những bất cập lớn trong quá trình xử lý vi phạm trật tự xây dựng hiện nay là hệ thống pháp luật chưa có quy định cụ thể về thời hạn lập phương án tổ chức cưỡng chế, cũng như mốc thời gian bắt buộc phải hoàn tất việc thi hành quyết định cưỡng chế tháo dỡ công trình vi phạm. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều quyết định xử lý hành chính chỉ tồn tại trên giấy, không được triển khai trên thực tế, làm suy giảm tính nghiêm minh và hiệu lực của pháp luật. Pháp luật hiện hành cũng chưa xác lập rõ trách nhiệm cá nhân và tập thể trong trường hợp không tổ chức cưỡng chế dù đã có quyết định. Việc thiếu vắng các quy định về chế tài cụ thể, bao gồm hình thức xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cán bộ, cơ quan có thẩm quyền không thi hành quyết định cưỡng chế đã dẫn đến tình trạng “lờn luật”, khiến hành vi vi phạm có nguy cơ tái diễn hoặc kéo dài mà không bị ngăn chặn kịp thời.

Khung pháp lý hiện cũng chưa có quy định rõ ràng về trách nhiệm của cơ quan, tổ chức trong việc không phát hiện, hoặc phát hiện chậm các công trình vi phạm trật tự xây dựng. Đây là lỗ hổng pháp lý đáng lưu ý, khi trên thực tế đã xảy ra không ít trường hợp cơ quan chức năng lập biên bản nhưng không ban hành quyết định xử lý, hoặc có quyết định xử lý nhưng không ra quyết định cưỡng chế, hoặc có quyết định cưỡng chế nhưng không triển khai biện pháp cưỡng chế thực tế.

Những khoảng trống này đòi hỏi cần được bổ sung, hoàn thiện trong Luật Xử lý vi phạm hành chính cũng như các nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành. Cụ thể, cần quy định rõ thời hạn xử lý ở từng giai đoạn (lập biên bản, ra quyết định xử lý, ban hành và tổ chức cưỡng chế), xác lập trách nhiệm pháp lý đối với từng chủ thể liên quan, đồng thời có chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm minh các hành vi buông lỏng quản lý hoặc không thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ trong quản lý trật tự xây dựng.

Tình trạng không phát hiện kịp thời hoặc không xử lý dứt điểm các công trình vi phạm trật tự xây dựng không phải là hiện tượng mới phát sinh mà đã tồn tại kéo dài nhiều năm qua tại nhiều địa phương. Việc chậm trễ trong tổ chức thi hành các quyết định xử phạt hành chính, đặc biệt là cưỡng chế tháo dỡ công trình vi phạm có nguyên nhân từ cả chủ quan lẫn khách quan.

Ở góc độ chủ quan, nhiều trường hợp bắt nguồn từ việc chưa nâng cao được ý thức trách nhiệm, tinh thần công vụ của một bộ phận cán bộ có thẩm quyền. Bên cạnh đó, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong việc triển khai cưỡng chế còn thiếu chặt chẽ, thiếu đầu mối chịu trách nhiệm chính, dẫn đến tình trạng đùn đẩy hoặc trì hoãn trong quá trình xử lý.

Ngoài ra, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn còn thiếu các quy định cụ thể về cơ chế tổ chức thực thi quyết định hành chính, đặc biệt là các biện pháp chế tài xử lý đối với hành vi chậm hoặc không thi hành quyết định cưỡng chế. Điều này dẫn đến khoảng trống trong việc xử lý trách nhiệm cá nhân, tập thể, khiến các vi phạm bị kéo dài mà không có giải pháp xử lý triệt để.

Cần có một hệ thống giải pháp đồng bộ, trong đó bao gồm cả hoàn thiện thể chế, sửa đổi pháp luật, tăng cường năng lực thực thi của bộ máy quản lý, cải thiện cơ chế phối hợp liên ngành, đồng thời phải gắn kết với các mục tiêu quy hoạch phát triển đô thị một cách bền vững. Việc thiết kế chính sách cũng cần có tầm nhìn tổng thể, hài hòa giữa kỷ cương pháp luật với nhu cầu thực tiễn của người dân, hướng đến mục tiêu tối hậu là bảo đảm an toàn, ổn định đời sống cho cộng đồng, cũng như thiết lập trật tự, kỷ cương trong quản lý xây dựng đô thị.

Khi đất nước đang ở “kỷ nguyên vươn mình” với hàng loạt chính sách mới, quyết liệt do Đảng, Nhà nước chỉ đạo, yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ cán bộ càng trở nên cấp thiết. Mỗi cá nhân giữ trọng trách thực thi pháp luật cần chủ động tự nâng cao ý thức trách nhiệm, thực hành liêm chính và kịp thời xử lý vi phạm ngay từ khi manh nha. Chỉ khi tinh thần trách nhiệm được đặt lên hàng đầu mới có thể hạn chế và tiến tới xóa bỏ tình trạng công trình vi phạm trật tự xây dựng kéo dài, không được xử lý dứt điểm như những trường hợp vi phạm xảy ra kể trên, qua đó củng cố niềm tin của người dân vào sự nghiêm minh của pháp luật và vai trò phục vụ của chính quyền cơ sở trong bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhân dân.

---

Tài liệu tham khảo:

(1) Điều 56 Nghị định 15/2021/NĐ-CP

(2) Điều 3 Luật Nhà ở năm 2023

(3) Điều 158, 178 Bộ luật Hình sự năm 2015

(4) Điều 21 Nghị định 144/2021/NĐ-CP

(5) Điều 29, 220 Luật Đất đai năm 2024

(6) Thanh Lam, 2025, "Chủ chung cư mini Khương Hạ xin giảm án trong vụ cháy 56 người chết", VnExpress, truy cập ngày 4/6/2025,

(7) Vũ Phương, 2025, "Hà Nội yêu cầu không để tình trạng lợi dụng thời điểm sắp xếp để vi phạm trật tự xây dựng", Tạp chí Bảo vệ pháp luật, truy cập ngày 4/6/2025.