Càng sát ngày kết thúc chính sách thuế khoán, hộ kinh doanh càng thấy "lúng túng, bối rối, lo lắng, băn khoăn" khi vẫn còn nhiều vấn đề chưa được hướng dẫn cụ thể.
Lo lắng về kê khai hàng tồn, kê khai chi phí...
"Băn khoăn, thắc mắc gì ư? Nỗi lo lớn nhất của tôi là kê khai hàng tồn. Cho đến nay, chưa có văn bản chính thức nào hướng dẫn về kê khai hàng hóa tồn kho và sự chấp thuận hợp lý của cơ quan quản lý ở mức độ nào. Thực tế, hàng ngàn sản phẩm mua vào không có hóa đơn chứng từ trước đây, sau khi lắp thiết bị khởi tạo hóa đơn điện tử từ tháng 7, tôi cố gắng liên hệ với bên bán hàng xin xuất hóa đơn nhưng đa số lắc đầu. Thậm chí một số người đã nghỉ bán, dẹp tiệm luôn rồi. Nguyên tầng 2 gia đình tôi hiện chứa toàn quần áo rẻ tiền, bán cho dân lao động và không biết xử lý kê khai thế nào", bà Đặng Diệu Liên, hộ kinh doanh hàng may mặc tại P.Tân Hòa (TP.HCM), trả lời khi PV Thanh Niên hỏi bà đã sẵn sàng chuyển sang kê khai doanh thu hay chưa.
Việc kê khai hàng tồn thế nào để không bị vi phạm sau ngày 1.1.2026 vẫn là câu hỏi lớn của nhiều hộ kinh doanh
Thực tế, không biết phải kê khai hàng tồn kho thế nào cho hợp lệ là một trong những băn khoăn chiếm phần lớn trên các diễn đàn về thuế hộ kinh doanh trong mấy ngày qua. Bà Bảo Ngọc (Tây Ninh) thắc mắc: "Tôi kinh doanh hàng tạp hóa, có mấy nghìn sản phẩm, trong đó khoảng một nửa là không có hóa đơn. Bây giờ kê khai từng hạng mục hay chỉ kê khai hàng không có chứng từ?". Tương tự, trên diễn đàn kế toán hộ kinh doanh, nhiều người truyền cho nhau mẫu "Biên bản kiểm kê hàng tồn kho" và khuyến khích các hộ kinh doanh đang có hàng tồn cứ lấy mẫu này để "kê khai tạm" bởi một số địa phương cung cấp mẫu kê khai này nhưng một số nơi thì không. Nhiều người nhắn hỏi xin file mềm để có thể kê khai qua máy vì in ra rồi viết tay cho hàng ngàn sản phẩm là không thể. Trong mẫu biên bản kiểm kê này có các cột mã hàng hóa, tên hàng hóa/vật tư, đơn vị tính, số lượng tồn kho, đơn giá (VND), thành tiền (VND).
Trong khi đó, trả lời Thanh Niên, một số hộ kinh doanh tại P.Tân Hòa (TP.HCM) tỏ ra sốt ruột vì không biết và không nhận được mẫu biên bản kiểm kê hàng tồn như nói trên. Ngay cả hộ có nhận được mẫu thì cũng băn khoăn, nếu kê khai theo mẫu rồi thì có phải dùng đến phần mềm kế toán nữa hay không. Kê khai rồi nộp ở đâu và có nhất thiết phải kê khai hết trước ngày 1.1.2026 không? Nếu không kê khai trên phần mềm kế toán thì hệ thống làm sao ghi nhận được?...
Ở một góc khác, ông Nguyễn Văn Thiện, hộ kinh doanh hàng điện tử gia dụng tại P.Bình Tân (TP.HCM), thì băn khoăn nhiều lần ông gửi email hóa đơn cho khách hàng thì nhận được email cảnh báo của hệ thống hóa đơn điện tử với nội dung là người nộp thuế có giá trị hàng hóa, dịch vụ bán ra vượt quá giá trị hàng tồn kho, thuộc diện "cảnh báo rủi ro". Việc này khiến bên mua cũng hoang mang. "Với khách hàng lâu năm, khi mình giải thích, hệ thống khai báo đang hoàn thiện nên có lỗi, họ còn chấp nhận. Nhưng với khách hàng mới, họ ngại sai phạm liên quan đến hóa đơn hoặc nguồn hàng không hợp lệ nên ngưng mua luôn", ông Thiện thở dài.
Chiều 28.12 trong email gửi về Báo Thanh Niên, bà Thanh Phượng (TP.HCM) thắc mắc: "Tôi bán hàng ăn và bánh kẹo, nước ngọt thì dùng phần mềm nào hợp lý nhất? Hằng ngày, tôi nhập thực phẩm từ chợ để nấu bán, mà hàng mua ở chợ 100% là không có hóa đơn chứng từ thì kê khai thế nào?"...
Còn thiếu nhiều quy định thành văn
Theo giới chuyên gia, nên chấp nhận các chi phí đầu vào không có hóa đơn nhưng hợp lý
Trong thực tế, trường hợp như hộ kinh doanh của ông Nguyễn Văn Thiện khá phổ biến. Các chuyên gia thuế giải thích đây là cảnh báo về nguy cơ đầu vào ít hoặc không có nhưng xuất bán ra nhiều hơn đầu vào. Chẳng hạn, hộ kinh doanh khai báo trên hệ thống nhập vào có 5 sản phẩm, nhưng hóa đơn xuất bán lại 10 sản phẩm. Cảnh báo này thuộc về vượt quá hàng tồn kho, không liên quan đến doanh thu, nhưng hộ kinh doanh cần điều chỉnh khai số lượng đầu vào hợp lý và đầy đủ.
Trước những thắc mắc về hàng tồn, một số đại lý thuế khuyên hộ kinh doanh nên mua phần mềm khai báo thuế của KiotViet hay Misa... và nhập dữ liệu tồn kho trên điện thoại. Bởi theo quy định về quản lý thuế và hóa đơn, để hợp thức hóa việc bán hàng hóa/dịch vụ, hộ kinh doanh phải có chứng từ hợp pháp về nguồn gốc hàng hóa. Nếu hàng tồn kho không có chứng từ đầu vào thì khi cơ quan thuế, quản lý thị trường, công an kinh tế… kiểm tra, người bán không chứng minh được nguồn gốc và gặp rủi ro rất lớn bị coi là hàng hóa không rõ nguồn gốc. Từ đó, hộ kinh doanh có thể bị xử phạt hành chính, thậm chí tịch thu hàng. Việc xuất hóa đơn điện tử giúp họ truyền dữ liệu về cơ quan thuế, nhưng hóa đơn từ máy tính tiền không thay thế nghĩa vụ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của hàng hóa.
Một thành viên Hội Tư vấn và đại lý thuế TP.HCM thừa nhận: "Đến nay, chưa có văn bản hay thông tư nào cụ thể cho phép hộ kinh doanh được chấp nhận về mặt pháp lý cho hàng tồn kho cũ, mới đang chỉ ở mức hướng dẫn làm bảng kê nhưng chưa có cơ sở pháp lý cụ thể".
Thứ 2 là lo lắng của hộ kinh doanh về sai phạm cũ và truy thu thuế dựa trên doanh thu tăng, khiến họ không dám kê khai thật. Các chuyên gia thuế cho rằng về mặt pháp lý, cơ quan thuế có quyền truy thu nếu phát hiện chênh lệch giữa thực tế và mức khoán đã nộp quá lớn. Thế nhưng theo thực tiễn, chủ trương chung của nhà nước là khuyến khích tự nguyện minh bạch, thay vì tập trung "truy quét" những sai sót cũ của hộ khoán (vốn dĩ khó định lượng chính xác). Vì vậy, xu hướng là cơ quan quản lý sẽ chỉ quản lý chặt chẽ kể từ thời điểm bắt đầu kê khai. Tuy nhiên, đến nay cũng chưa có hướng dẫn cụ thể về việc phát sinh chênh lệch đột biến về doanh thu sau khi chuyển đổi, nên nhiều hộ kinh doanh thuộc nhóm 3 - doanh thu năm trên 3 tỉ đồng đang bị áp lực về nỗi lo "hồi tố".
Thứ 3 là hiện số lượng hộ kinh doanh có doanh thu thuộc nhóm 3 (trên 3 tỉ đồng/năm) thực tế rất nhiều nhưng qua năm 2026 vẫn được kê khai ở nhóm 2 và sang 2028, mới chuyển lên nhóm 3 hay không thì cho đến bây giờ vẫn chưa có văn bản hướng dẫn chính thức. Thế nên theo nhiều chuyên gia tư vấn thuế, việc áp dụng tính thuế cho hộ kinh doanh thuộc nhóm này còn gặp khó khăn.
Có thể thấy, trước "giờ G" việc kê khai đóng thuế theo doanh thu; xác định thuộc nhóm nào... vẫn còn nhiều bối rối.
Về nguyên tắc, với hàng tồn kho không có chứng từ đầu vào thì việc xuất hóa đơn vẫn không làm cho hàng hóa trở thành hợp pháp. Do vậy, động tác cấp thiết của hộ kinh doanh lúc này là phải kê khai hàng tồn, phải kê khai trước, diễn giải chứng minh nguồn gốc hàng hóa rõ ràng như mua từ đâu, mua của ai, giá thế nào... Yếu tố minh bạch đó là cần thiết để sau này, cơ quan quản lý có thể có cơ sở để tính toán, xét chấp nhận cho các trường hợp "có thể chấp nhận được vì tính hợp lý". Quan trọng hơn, chúng ta đang làm cuộc cách mạng về thuế thì có một số vấn đề cần được quy định thành văn để hộ kinh doanh yên tâm khai báo, chấp hành đúng luật.
Luật sư Nguyễn Quốc Toản, Giám đốc Hãng luật IAM (TP.HCM)