Sáng 5/12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.
Cần có "vùng pháp lý an toàn" cho cán bộ
Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) cho rằng việc hợp nhất ba chương trình mục tiêu đã khắc phục phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách và nhiều đầu mối, nhưng cũng có nhiều vấn đề phải xử lý để Chương trình giai đoạn mới thực sự có trọng tâm, trọng điểm và khả thi.
Trước hết, ông cho rằng cần rà soát lại toàn bộ hệ thống chỉ tiêu theo hướng thực tiễn, đo lường được thay vì mang tính khẩu hiệu.
Đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng (Ảnh: Hồng Phong).
Về vốn và cơ cấu nguồn lực, vị đại biểu tỉnh Quảng Trị nhận định “rất đáng lo ngại”, do nhu cầu vốn tối thiểu giai đoạn 2026-2030 là trên 240.000 tỷ đồng nhưng hiện mới cân đối được 100.000 tỷ đồng - chỉ đạt khoảng 41,5% nhu cầu tối thiểu.
Trong khi đó, yêu cầu huy động 33% vốn ngân sách địa phương và 28% từ doanh nghiệp, cộng đồng, theo ông Đồng, là không khả thi đối với các tỉnh nghèo, nơi ngân sách thường xuyên còn phải trông chờ vào Trung ương.
Đại biểu Đồng đề nghị xác định lại tỷ lệ đối ứng phù hợp, đặc biệt với các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa - nơi thậm chí 10% đối ứng cũng là thách thức. Đồng thời, ông cho rằng cần quy định nguyên tắc phân bổ rõ ràng theo hướng “ít nhất 70% vốn ngân sách Trung ương phải ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó tối thiểu 40% cho địa bàn đặc biệt khó khăn, bảo đảm đầu tư đúng vùng lõi nghèo, đúng trọng tâm”.
Nội dung này, ông cho rằng nên giao cho địa phương tự rà soát và quyết định.
Về mô hình quản lý và tổ chức thực hiện, ông Đồng chỉ ra các vướng mắc giai đoạn 2021-2025 như thủ tục phức tạp, nhiều tầng nấc, hướng dẫn chậm, phân cấp chưa rõ…
Để khắc phục, đại biểu tỉnh Quảng Trị đề nghị Bộ Dân tộc và Tôn giáo chủ trì hợp phần Chương trình, làm đầu mối thống nhất; phân quyền mạnh cho địa phương trong lựa chọn danh mục dự án, nhất là dự án nhỏ, kỹ thuật đơn giản; đơn giản hóa quy trình đầu tư; quy định rõ trách nhiệm cá nhân người đứng đầu và cơ chế đánh giá, xử lý chậm trễ.
“Đồng thời, cần có vùng an toàn pháp lý để cán bộ dám nghĩ, dám làm, phù hợp với tinh thần chỉ đạo về bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo”, ông Đồng nói.
Cùng với đó, ông đề nghị quy định tỷ lệ ưu tiên nhất dành cho hợp phần phát triển sản xuất, vì giải quyết công ăn việc làm tăng thu nhập là quan trọng nhất; tăng cường chính sách tín dụng ưu đãi thay vì hỗ trợ cho không.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Yên (Ảnh: Hồng Phong).
Đồng tình, đại biểu Đỗ Văn Yên (TPHCM) cũng nhất trí nguyên tắc phân bổ vốn ngân sách Trung ương ưu tiên vùng đặc biệt khó khăn và vùng dân tộc thiểu số.
Song để phù hợp thực tiễn, ông đề nghị bổ sung tiêu chí phân bổ theo “mức độ hoàn thành mục tiêu và hiệu quả giải ngân giai đoạn trước”.
“Việc gắn phân bổ vốn với hiệu quả thực thi sẽ tạo động lực mạnh mẽ với các địa phương trong công tác điều hành, đồng thời giảm tình trạng vốn chậm giải ngân hoặc đầu tư dàn trải, từ đó thúc đẩy tiến độ và nâng cao hiệu quả chương trình”, theo nhận định của đại biểu Yên.
Nhiều dự án nhỏ nhưng quy trình thẩm định kéo dài
Về giám sát và công khai, báo cáo thẩm tra nhấn mạnh nguy cơ thất thoát, đầu tư dàn trải nếu thiếu cơ chế giám sát cộng đồng đối với các dự án nhỏ, phân tán.
Để tránh nguy cơ này, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị đưa vào nghị quyết yêu cầu công khai toàn bộ danh mục, vốn, tiến độ và kết quả dự án trên nền tảng số; giao Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư giám sát bằng công cụ số theo thời gian thực. “Đây là điều kiện tiên quyết để bảo đảm chương trình đạt hiệu quả cao nhất và phòng ngừa tiêu cực”, ông nói.
Các đại biểu Quốc hội trong phiên thảo luận sáng 5/12 (Ảnh: Hồng Phong).
Để bảo đảm tính khả thi và gắn trách nhiệm giải trình, theo đại biểu Hà Sỹ Đồng, Quốc hội cần quy định việc Chính phủ báo cáo chuyên đề giữa kỳ vào năm 2029 về tiến độ, giải ngân, hiệu quả; đồng thời áp dụng bộ chỉ số KPIs độc lập để đánh giá, làm căn cứ phân bổ vốn giai đoạn 2031-2035.
Đại biểu Đỗ Văn Yên lưu ý thêm chương trình mục tiêu quốc gia lần này có phạm vi rộng, thời gian thực hiện dài, gắn với nhóm đối tượng dễ bị tổn thương, do đó càng phải bảo đảm tính khả thi, đồng bộ và hiệu quả thực thi.
Đồng thuận với việc thành lập Ban Chỉ đạo chung nhằm tránh trùng lặp và bảo đảm điều phối tập trung, nhưng đại biểu Yên đề nghị bổ sung cơ chế “cắt giảm thủ tục hành chính đối với các dự án quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản”.
“Thực tế cho thấy nhiều dự án nhỏ tại nông thôn và vùng dân tộc thiểu số đang gặp khó khăn do quy trình thẩm định phức tạp và kéo dài, làm chậm hiệu quả thụ hưởng của người dân”, ông Yên nói, đồng thời nhấn mạnh cơ chế cải cách thủ tục có kiểm soát sẽ giảm chi phí thời gian, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình.