1. Tổng quan về pháp luật lý lịch tư pháp
Năm 2009, Luật Lý lịch tư pháp ra đời, đặt cơ sở pháp lý quan trọng để xây dựng, hoàn thiện, khai thác, sử dụng Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp và cấp Phiếu lý lịch tư pháp cho người dân, thúc đẩy sự tham gia của người dân, người nước ngoài đã và đang lao động, học tập ở Việt Nam vào nhiều lĩnh vực, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đồng thời, việc ra đời của đạo luật này cũng khẳng định thành tựu của việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong bối cảnh Đảng, Nhà nước chủ trương hội nhập quốc tế sâu, rộng, phát triển hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực pháp luật, cải cách hành chính, cải cách tư pháp phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Sau 15 năm thi hành Luật Lý lịch tư pháp, Chính phủ và các bộ, ngành đã quan tâm chỉ đạo và ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật, hình thành hệ thống văn bản pháp luật hoàn chỉnh để tạo dựng kho dữ liệu lý lịch tư pháp - một loại tài sản quốc gia quan trọng trong thời kỳ chuyển đổi số, gồm:
- Nghị định số 111/2010/NĐ-CP ngày 23/11/2010 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Lý lịch tư pháp.
- Thông tư liên tịch số 04/2012/TTLT-BTP-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP ngày 10/5/2012 của Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng hướng dẫn trình tự, thủ tục tra cứu, xác minh, trao đổi, cung cấp thông tin lý lịch tư pháp.
Với Bộ Tư pháp, thực hiện chức năng, nhiệm vụ giúp Chính phủ quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp, Bộ đã ban hành 07 thông tư:
- Thông tư số 13/2011/TT-BTP ngày 27/6/2011 về việc ban hành và hướng dẫn sử dụng biểu mẫu và mẫu sổ lý lịch tư pháp.
- Thông tư số 06/2013/TT-BTP ngày 06/02/2013 hướng dẫn việc quản lý, sử dụng và khai thác Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp.
- Thông tư số 16/2013/TT-BTP ngày 11/11/2013 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 13/2011/TT-BTP ngày 27/6/2011 về việc ban hành và hướng dẫn sử dụng biểu mẫu và mẫu sổ lý lịch tư pháp.
- Thông tư số 06/2024/TT-BTP ngày 19/6/2024 sửa đổi, bổ sung một số điều của các thông tư ban hành và hướng dẫn sử dụng biểu mẫu và mẫu sổ lý lịch tư pháp.
- Thông tư số 13/2024/TT-BTP ngày 25/11/2024 quy định mã số, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp lý lịch tư pháp.
- Thông tư số 14/2024/TT-BTP ngày 25/11/2024 quy định tiêu chuẩn, điều kiện xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp lý lịch tư pháp.
Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp đã phối hợp để Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 244/2016/TT-BTC ngày 11/11/2016 quy định mức thu, chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng phí cung cấp thông tin lý lịch tư pháp.
Ngoài ra, một số quy định về lý lịch tư pháp (thời hạn cấp Phiếu lý lịch tư pháp, trách nhiệm cập nhật thông tin về tình hình án tích của người bị kết án…) còn được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021).
Thực hiện nội dung cải cách thủ tục hành chính trong Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011- 2020 với mục tiêu “Cắt giảm và nâng cao chất lượng thủ tục hành chính trong tất cả các lĩnh vực quản lý nhà nước, nhất là thủ tục hành chính liên quan tới người dân, doanh nghiệp” và nội dung xây dựng và phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số trong Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021 - 2030 với mục tiêu: “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số và ứng dụng các tiến bộ khoa học, công nghệ thúc đẩy hoàn thành xây dựng và phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số, góp phần đổi mới phương thức làm việc, nâng cao năng suất, hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước các cấp có đủ năng lực vận hành nền kinh tế số, xã hội số đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế; nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công cho người dân, tổ chức”, “Đến năm 2025:… 100% người dân, doanh nghiệp sử dụng dịch vụ công trực tuyến được cấp định danh và xác thực điện tử thông suốt và hợp nhất trên tất cả các hệ thống tin của các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương” và Chương trình tổng thể cải cách thủ tục hành chính nhà nước giai đoạn 2021-2030 ban hành theo Nghị quyết số 76/NQ-CP ngày 15/7/2021, trong lĩnh vực lý lịch tư pháp, Chính phủ đã ban hành một số văn bản, chính sách để tạo cơ sở nâng cao chất lượng của dịch vụ hành chính công cấp Phiếu lý lịch tư pháp như:
- Quyết định số 45/2016/QĐ-TTg ngày 19/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ về việc tiếp nhận, trả kết quả giải quyết thủ tục hành chính qua dịch vụ bưu chính công ích (Quyết định số 45/2016/QĐ-TTg). Theo đó, người nước ngoài đã từng cư trú tại Việt Nam, người Việt Nam đang lao động, học tập ở tất cả các quốc gia và các vùng lãnh thổ trên thế giới, công dân Việt Nam đang ở bất kỳ vùng, miền nào của Tổ quốc cũng có thể yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp thông qua dịch vụ bưu chính. Quyết định này có tính chất “đột phá” về thủ tục hành chính trong lĩnh vực lý lịch tư pháp, qua đó giải quyết dứt điểm những khó khăn, ách tắc khi các chủ thể đang ở nước ngoài không thể quay về Việt Nam yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp.
- Nghị định số 45/2020/NĐ-CP ngày 08/4/2020 của Chính phủ về thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử (Nghị định số 45/2020/NĐ-CP), trong đó xác định rõ mục tiêu: tối đa hóa các bước thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử để tiết kiệm thời gian, chi phí, công sức của tổ chức, cá nhân và cơ quan có thẩm quyền.
- Nghị định số 42/2022/NĐ-CP ngày 24/6/2022 của Chính phủ quy định về việc cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến của cơ quan nhà nước trên môi trường mạng (thay thế Nghị định số 43/2011/NĐ-CP ngày 13/6/2011 của Chính phủ quy định về việc cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến trên trang thông tin điện tử hoặc cổng thông tin điện tử của cơ quan nhà nước), tạo cơ sở pháp lý để cấp Phiếu lý lịch tư pháp trực tuyến ở hai mức độ: một phần và toàn trình.
Thực hiện Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030, Chỉ thị số 23/CT-TTg ngày 09/7/2023 của Thủ tướng Chính phủ về việc đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính cấp Phiếu lý lịch tư pháp tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp, một phương thức cấp Phiếu lý lịch tư pháp mới được hình thành, đó là cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng định danh điện tử quốc gia (VNeID). Từ những thành công bước đầu trong việc thí điểm tại 02 địa bàn (thành phố Hà Nội và tỉnh Thừa Thiên Huế), tại Công văn số 656/TTg-KSTT ngày 24/8/2024, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý với đề nghị của Bộ Tư pháp về việc mở rộng thí điểm cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID trên toàn quốc từ ngày 01/10/2024 đến hết ngày 30/6/2025.
Với hệ thống pháp luật về lý lịch tư pháp, 15 năm qua, với sự nỗ lực của Bộ Tư pháp, ngành Tư pháp và sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành: Công an, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân…, công tác lý lịch tư pháp đã đạt được những kết quả nhất định, đáp ứng nhu cầu của người dân, doanh nghiệp; phục vụ yêu cầu về điều tra, truy tố, xét xử và quản lý nhà nước của các cơ quan, tổ chức chính trị - xã hội có thẩm quyền. Cụ thể:
Thứ nhất, về xây dựng và quản lý Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp[1].
Đối với Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia (Trung tâm): thực hiện nhiệm vụ quản lý Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp theo Điều 12 Luật Lý lịch tư pháp, Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia đã tiếp nhận thông tin lý lịch tư pháp từ trên 1.000 đầu mối (trại giam, trại tạm giam; Công an cấp tỉnh, huyện; 63 Sở Tư pháp; Tòa án quân sự Trung ương; Tòa án cấp cao; Viện kiểm sát nhân dân tối cao). Tính đến ngày 31/12/2024, Trung tâm đã thực hiện tiếp nhận khoảng 03 triệu thông tin lý lịch tư pháp. Trên cơ sở thông tin nhận được, Trung tâm đã tạo lập, tích hợp vào Phần mềm Quản lý lý lịch tư pháp 2.862.392 thông tin; lập 1.400.000 bản lý lịch tư pháp.
Đối với Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương: theo số liệu thống kê, đến ngày 31/12/2024, 63 Sở Tư pháp trên toàn quốc đã tích hợp, xử lý được 6.604.365 thông tin; đã lập được 1.348.147 bản lý lịch tư pháp điện tử của người bị kết án.
Lập, lưu trữ, quản lý hồ sơ lý lịch tư pháp bằng giấy: Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia và 63 Sở Tư pháp đang thực hiện lưu trữ Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp bằng giấy. Đến nay, tại Trung tâm đang lưu trữ hơn 234.000 hồ sơ lý lịch tư pháp bằng giấy; hơn 836.000 giấy chứng nhận đã chấp hành xong án phạt tù. Sở Tư pháp lưu trữ hơn 1.000.000 hồ sơ lý lịch tư pháp bằng giấy được lập theo thẩm quyền.
Thứ hai, về cấp Phiếu lý lịch tư pháp.
- Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia đã cấp gần 180.000 Phiếu lý lịch tư pháp cho cá nhân. Đối tượng yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp tại Trung tâm là người nước ngoài đã từng cư trú tại Việt Nam và người Việt Nam không xác định được nơi cư trú là các đối tượng chưa có số định danh. Vì vậy, việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp tại Trung tâm được thực hiện theo 02 phương thức là trực tiếp và bưu chính, chưa thực hiện qua phương thức trực tuyến trên Cổng dịch vụ công và VNeID.
- Tại 63 Sở Tư pháp: Việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp tại địa phương được thực hiện đa dạng qua các phương thức: Trực tiếp, qua bưu chính, trên Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp tỉnh và qua ứng dụng VNeID. Theo số liệu thống kê, đến ngày 31/12/2024, 63 Sở Tư pháp đã cấp khoảng 08 triệu Phiếu lý lịch tư pháp với tỷ lệ đúng hạn trên 98%; các trường hợp trễ hạn, đa phần do không rõ thông tin án tích của người yêu cầu cấp Phiếu nên phải tra cứu, xác minh nhiều nơi, cơ quan phối hợp chậm trả lời hoặc không có thông tin[2].
Từ thực tiễn có thể khẳng định, hệ thống chính sách, pháp luật về lý lịch tư pháp trong giai đoạn 2009 - 2025 không ngừng được phát triển, hoàn thiện, tạo căn cứ để nâng cao chất lượng dữ liệu lý lịch tư pháp, góp phần làm giàu kho tài nguyên của quốc gia; đồng thời, bảo đảm hiệu quả cấp Phiếu lý lịch tư pháp, phục vụ tốt nhu cầu của người dân, doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
2. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về lý lịch tư pháp, bảo đảm cấp Phiếu lý lịch tư pháp cho người dân trên ứng dụng VNeID
Năm 2025 là năm bản lề tạo đà cho kỷ nguyên vươn mình của đất nước, của dân tộc - được bắt đầu từ Đại hội lần thứ XIV của Đảng. Trong tình hình mới, bối cảnh mới, hệ thống chính sách, pháp luật hiện hành về lý lịch tư pháp sau 15 năm định hình và phát triển đã cơ bản hoàn thành sứ mệnh để bước sang giai đoạn mới với những quyết sách về thể chế mang tính đột phá cách mạng. Thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả (Nghị quyết số 18-NQ/TW), Ban Chỉ đạo Trung ương về tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW đã ban hành nhiều chính sách quan trọng:
- Chuyển nhiệm vụ quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp và thực hiện dịch vụ công cấp Phiếu lý lịch tư pháp từ Sở Tư pháp sang Công an tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (Công văn số 05/CV-BCĐTKNQ18 ngày 12/01/2025 về việc bổ sung, hoàn thiện phương án sắp xếp tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện);
- Chuyển nhiệm vụ quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp và thực hiện dịch vụ công cấp Phiếu lý lịch tư pháp từ Bộ Tư pháp sang Bộ Công an (Công văn số 06/CV-BCĐTKNQ18 ngày 12/01/2025).
Tiếp đó, tại Phiên họp lần thứ 10 của Ủy ban chuyển đổi số quốc gia ngày 06/02/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số đã kết luận: “Bộ Tư pháp khẩn trương hoàn thành xây dựng Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp trước khi chuyển cho Bộ Công an” và “… Phấn đấu đến hết năm 2025 đạt 80% dịch vụ công trực tuyến toàn trình”, “100% hồ sơ giải quyết thủ tục hành chính được gắn định danh cá nhân”.
Để thực hiện các nhiệm vụ trên, cần định vị rõ mục tiêu, yêu cầu của các nhiệm vụ cụ thể trong xây dựng Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp và cấp Phiếu lý lịch tư pháp ở các thời gian trước và sau khi bàn giao, bảo đảm khi Bộ Công an và Công an các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tiếp nhận bàn giao công tác lý lịch tư pháp có thể “vận hành” ngay, việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp cho người dân được liên tục, không bị gián đoạn hoặc chậm trễ, ách tắc, Bộ, ngành Tư pháp cần phối hợp với Bộ Công an tập trung vào một số công việc hướng tới tiếp tục hoàn thiện thể chế về lý lịch tư pháp và cấp Phiếu lý lịch tư pháp bằng phương thức phù hợp với tình hình thực tế. Cụ thể như sau:
Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện thể chế về lý lịch tư pháp.
Thể chế về lý lịch tư pháp được hình thành từ Luật Lý lịch tư pháp và hơn 10 văn bản quy phạm pháp luật và một số quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Khi chuyển nhiệm vụ quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp và thực hiện dịch vụ công cấp Phiếu lý lịch tư pháp từ ngành Tư pháp sang Bộ Công an và Công an các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung toàn bộ các văn bản pháp luật trên. Hơn nữa, nhiều văn bản quy phạm pháp luật về lý lịch tư pháp cũng đã lỗi thời, không đáp ứng được yêu cầu của “cách mạng chuyển đổi số” nên cần thiết phải xây dựng một hệ thống văn bản pháp luật hoàn toàn mới để thay thế hệ thống văn bản hiện hành về lý lịch tư pháp. Đây là khối lượng công việc đồ sộ, không thể làm ngay trong thời gian ngắn. Vì vậy, cần lựa chọn các vấn đề cần thiết để giải quyết theo đúng chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm với phương châm “vừa chạy vừa xếp hàng”. Theo tinh thần Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định về việc xử lý một số nội dung liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy thì:
- Về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan được quy định tại các văn bản pháp luật hiện hành được tiếp tục thực hiện bởi các cơ quan nhận chuyển giao chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn đó. Bộ Công an và Công an 63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương sẽ là cơ quan tiếp nhận. Hiện nay, theo Luật Lý lịch tư pháp, Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia và 63 Sở Tư pháp là đơn vị trực tiếp quản lý dữ liệu lý lịch tư pháp và cấp Phiếu lý lịch tư pháp. Trong khi Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội chỉ quy định các vấn đề có tính nguyên tắc, không xác định cụ thể cơ quan nào trong cơ cấu của Bộ Công an, Công an cấp tỉnh là đơn vị tiếp nhận trực tiếp. Vì vậy, tại thời điểm Nghị quyết được thông qua và có hiệu lực thi hành ngay, cơ quan có thẩm quyền cần ban hành văn bản xác định rõ cơ quan trực tiếp tiếp nhận và quy định chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của cơ quan đó. Theo chỉ đạo của Lãnh đạo 02 bộ (Bộ Tư pháp và Bộ Công an), ở trung ương, Cơ quan hồ sơ nghiệp vụ (V06) - Bộ Công an có trách nhiệm tiếp nhận chuyển giao từ Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia; Công an cấp tỉnh tiếp nhận chuyển giao từ Sở Tư pháp. Tuy nhiên, cần quy định thẩm quyền tiếp nhận dữ liệu lý lịch tư pháp, đặc biệt là thẩm quyền cấp Phiếu lý lịch tư pháp, bảo đảm có thể cấp Phiếu lý lịch tư pháp cho người dân ngay sau khi tiếp nhận.
- Về dữ liệu lý lịch tư pháp: với nguồn cung cấp thông tin lý lịch tư pháp rất đa dạng (bản án, quyết định hình sự có hiệu lực pháp luật, quyết định thi hành án hình sự; quyết định miễn chấp hành hình phạt…) và được thực hiện bởi trên 13.000 cơ quan (Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân; Công an, Ủy ban nhân dân cấp xã). Theo quy định hiện hành, đầu mối tiếp nhận và xử lý thông tin lý lịch tư pháp là Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia cùng 63 Sở Tư pháp. Toàn bộ các vấn đề này đều được quy định trong Luật Lý lịch tư pháp. Vì vậy, trong giai đoạn chuyển tiếp, theo Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội, cơ quan có thẩm quyền cần ban hành văn bản hướng dẫn tạm thời để tất cả các đầu mối cung cấp thông tin lý lịch tư pháp có căn cứ chuyển thông tin lý lịch tư pháp về các đơn vị trực tiếp đảm nhận nhiệm vụ quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp và thực hiện dịch vụ công cấp Phiếu lý lịch tư pháp, bảo đảm dữ liệu lý lịch tư pháp luôn đáp ứng yêu cầu “đúng, đủ, sạch, sống”, phục vụ kịp thời nhu cầu phát sinh thường xuyên của người dân, doanh nghiệp.
Thứ hai, về cấp Phiếu lý lịch tư pháp trên ứng dụng VNeID.
Trong hoạt động cấp Phiếu lý lịch tư pháp, có 02 vấn đề cốt lõi là thẩm quyền, thủ tục cấp Phiếu lý lịch tư pháp và các biểu mẫu liên quan đến lý lịch tư pháp, nhất là biểu mẫu Phiếu lý lịch tư pháp.
Pháp luật hiện hành quy định 04 phương thức cấp Phiếu lý lịch tư pháp để người dân lựa chọn phù hợp với điều kiện, khả năng của mỗi người: trực tiếp đến cơ quan có thẩm quyền để làm hồ sơ yêu cầu cấp Phiếu; gửi hồ sơ yêu cầu cấp Phiếu tới cơ quan có thẩm quyền cấp qua dịch vụ bưu chính; yêu cầu cấp Phiếu trực tiếp và cấp Phiếu qua ứng dụng VNeID.
Về thẩm quyền: thẩm quyền cấp Phiếu lý lịch tư pháp sẽ được cơ quan có thẩm quyền xác định cụ thể trong văn bản quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan tiếp nhận.
Về thủ tục: tương ứng với từng phương thức cấp Phiếu lý lịch tư pháp sẽ xác lập một loại hồ sơ yêu cầu cấp Phiếu. Đối với các phương thức truyền thống (trực tiếp hoặc qua dịch vụ bưu chính) là hồ sơ bằng bản giấy và kết quả giải quyết thủ tục hành chính cũng là Phiếu lý lịch tư pháp bằng bản giấy; do điều kiện và khả năng sử dụng máy tính cũng như điện thoại thông minh của người dân, các phương thức này phù hợp hơn đối với người dân thường trú ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng biên giới, hải đảo. Đối với các phương thức cấp Phiếu hiện đại (trực tuyến, qua ứng dụng VNeID) rất phù hợp cho người dân thường trú ở vùng đô thị, đồng bằng. Thủ tục của từng phương thức cấp Phiếu ngoài những quy định trong Luật Lý lịch tư pháp (với góc độ là một đạo luật chuyên ngành), còn được quy định trong Quyết định số 45/2016/QĐ-TTg và Nghị định số 45/2020/NĐ-CP, đây là các văn bản áp dụng cho nhiều lĩnh vực có thủ tục hành chính. Với sự đa dạng như vậy, theo phương châm “lấy người dân làm đối tượng phục vụ”, khi chuyển giao và tiếp nhận, cơ quan có thẩm quyền hoàn toàn có thể duy trì thủ tục để cấp Phiếu lý lịch tư pháp theo 04 phương thức cấp này.
Tuy nhiên, trong thời gian chưa ban hành đạo luật mới thay thế Luật Lý lịch tư pháp, việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID sẽ có nhiều ưu điểm và tiện ích hơn bởi những lợi thế vốn có của phương thức cấp Phiếu này, đó là: (i) Đảng và Nhà nước đang khuyến khích thực hiện do yêu cầu của chủ trương chuyển đổi số nên thủ tục đơn giản tối đa (chỉ duy nhất 01 tờ khai khi làm thủ tục); (ii) toàn bộ các thao tác của người dân khi làm thủ tục và nhận Phiếu lý lịch tư pháp đều diễn ra trên môi trường mạng; (iii) có sự hỗ trợ tích cực cho người dân khi làm thủ tục cấp Phiếu với vai trò của Tổ công nghệ số cộng đồng.
Hiện nay, việc việc thí điểm cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID được thực hiện theo Quy trình số 570/TTLLTPQG-QLHC ngày 20/9/2024 về thực hiện thí điểm cấp phiếu lý lịch tư pháp trên ứng dụng định danh điện tử quốc gia VNeID. Quy trình này được ký giữa 02 cơ quan là Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia (Bộ Tư pháp) và Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội - C06 (Bộ Công an). Quy trình này được thực hiện bởi 03 chủ thể (kể từ khi có yêu cầu cấp Phiếu phát sinh): Sở Tư pháp, PV06, bộ phận 1 cửa của Trung tâm Dịch vụ hành chính công của tỉnh. Khi chuyển giao, vai trò của Sở Tư pháp sẽ chấm dứt, chỉ còn lại vai trò của các cơ quan trong ngành Công an nên sẽ giảm bớt được đầu mối, rút ngắn các bước thực hiện quy trình. Hơn nữa, Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp cũng được bàn giao về ngành Công an nên sẽ thuận lợi hơn trong việc tra cứu, xác minh thông tin về án tích và có cơ sở để rút ngắn thời hạn cấp Phiếu lý lịch tư pháp trên ứng dụng VNeID xuống còn 01 ngày.
Chính sách cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID đang được triển khai trong thời gian thí điểm (sẽ kết thúc hết ngày 30/6/2025). Vì vậy, trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, Bộ Công an - cơ quan tiếp nhận có thể ban hành ngay Quy trình mới với nội dung đơn giản hơn, giảm tối đa các bước và tiếp tục rút ngắn thời hạn cấp Phiếu để áp dụng trong thực tiễn, bảo đảm nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính công cấp Phiếu lý lịch tư pháp.
Về phí cung cấp thông tin lý lịch tư pháp, hiện nay đã có hai tỉnh, thành phố là Hà Nội và Bắc Ninh ban hành và thực hiện chính sách hỗ trợ phí cung cấp thông tin lý lịch tư pháp cho người dân (Nghị quyết số 11/2024/NQ-HĐND của Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội; Nghị quyết số 14/2024/NQ-HĐND ngày 11/12/2024 của Hội đồng nhân dân tỉnh Bắc Ninh) - đây là chính sách được ban hành kịp thời nhằm đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính cấp Phiếu lý lịch tư pháp, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp; đồng thời, động viên, thu hút người dân trên địa bàn sử dụng ứng dụng định danh và xác thực điện tử để đăng ký cấp phiếu qua VNeID. Từ kinh nghiệm của Hà Nội và Bắc Ninh, cùng với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính - Chủ tịch Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số tại Phiên họp lần thứ 10 của Ủy ban chuyển đổi số quốc gia ngày 06/02/2025: “Áp dụng chính sách thu phí 0 đồng để thu hút người dân thực hiện dịch vụ công trực tuyến”, các địa phương trong cả nước sẽ tiếp tục ban hành chính sách ưu đãi về phí cung cấp lý lịch tư pháp cho người dân, tạo động lực để người dân sử dụng ứng dụng VNeID để yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp.
Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (Nghị quyết số 27-NQ/TW) đã khẳng định nhiều chủ trương lớn trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Tiếp đó, trong bài viết ngày 05/11/2024 với tiêu đề “Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả” của Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh “Tập trung hoàn thiện thể chế theo tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng” để nhanh chóng đưa chủ trương của Đảng đi vào thực tiễn cuộc sống”. Quán triệt, nhận thức sâu sắc, toàn diện Nghị quyết số 27-NQ/TW và quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư, Bộ Tư pháp, Bộ Công an đang tập trung rà soát các chính sách, các quy định pháp luật về lý lịch tư pháp và các quy định của pháp luật có liên quan để chủ động ban hành mới theo thẩm quyền hoặc đề xuất sửa đổi, bổ sung các chính sách về lý lịch tư pháp và các văn bản quy phạm pháp luật về lý lịch tư pháp, bảo đảm góp phần tích cực thực hiện đưa Nghị quyết số 18-NQ/TW và chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương về tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW sớm đi vào cuộc sống.
ThS. Phạm Quang Đại
Phó Giám đốc Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia
[1] Theo Tài liệu phục vụ buổi làm việc giữa Lãnh đạo Bộ Tư pháp và Lãnh đạo Bộ Công an ngày 20/01/2025.
[2] Theo Tài liệu phục vụ buổi làm việc giữa Lãnh đạo Bộ Tư pháp và Lãnh đạo Bộ Công an ngày 20/01/2025.