Vừa qua, Công an tỉnh Thanh Hóa đã phát hiện, bắt giữ xe đầu kéo vận chuyển hơn 10 tấn cá khoai được ướp formol đậm đặc đựng trong 271 thùng xốp ướp đá. Các thùng này được nhập khẩu từ Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Lạng Sơn) rồi giao cho các thương lái tại các tỉnh từ Thanh Hóa đến Bình Định.
Kết quả xét nghiệm của Viện Kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực phẩm quốc gia (Bộ Y tế) cho thấy toàn bộ số cá khoai trên đều chứa hàm lượng formol đậm đặc, từ 90 đến 105mg/kg.
Đáng chú ý, formol là hợp chất cực độc, bị cấm sử dụng trong chế biến và bảo quản thực phẩm.
Thùng cá khoai bị bắt gần đây tại Thanh Hóa đã được tẩm formol, một chất cấm sử dụng cho thực phẩm (Ảnh: Công an tỉnh Thanh Hóa).
Formol là gì?
Theo PGS.TS Trần Hồng Côn, nguyên giảng viên khoa Hóa, Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội, việc sử dụng hóa chất, đặc biệt là formol, trong chế biến thực phẩm có thể gây hại đến sức khỏe.
Theo đó, formol (hay formaldehit) có công thức hóa học là HCHO, là chất diệt khuẩn, chống thối, chống ôi, được biết đến như một hóa chất bảo quản trong các phòng thí nghiệm. Formol thường có dạng lỏng, không màu và có mùi hăng.
Ngoài ra, formol cũng được sử dụng trong sản xuất chất kết dính, chất liên kết và dung môi. Vì lý do này, nó thường được tìm thấy trong nhiều sản phẩm tiêu dùng khác nhau như các sản phẩm ván gỗ ép, sơn, giấy dán tường, một số loại vải tổng hợp...
Formaldehyde cũng là một sản phẩm phụ của quá trình đốt khí tự nhiên, dầu hỏa, xăng, gỗ hoặc thuốc lá. Khí thải phương tiện giao thông hay hút thuốc cũng là những nguồn formaldehyde phổ biến trong môi trường.
Năm 2004, formaldehyde được Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Toàn cầu chuyển từ nhóm 2A (nhóm chất có khả năng gây ung thư) sang nhóm 1 (nhóm chất gây ung thư). Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) và cả Bộ Y tế đều nghiêm cấm sử dụng formol trong thực phẩm.
Trong một số trường hợp, formol được sử dụng trái phép để bảo quản thực phẩm, giúp tránh ôi thiu, chống thối rữa. Đây là chất rất độc, gây nguy hiểm đối với sức khỏe con người.
Tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe
Theo Bộ Y tế, tiếp xúc với formol có thể gây kích ứng da, mắt, đường hô hấp trên và dưới.
Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng phụ thuộc vào nồng độ và thời gian tiếp xúc với formaldehyde. Ngoài ra, một số người nhạy cảm hơn với các hóa chất như formaldehyde và có thể xuất hiện các triệu chứng sớm hơn những người khác.
Khi hít phải, hơi formol gây kích thích mắt, mũi, đường hô hấp, gây co thắt thanh quản. Nạn nhân nếu hít một lượng lớn khí này có thể bị viêm phổi, phù phổi cấp.
Nuốt phải formol có thể gây viêm dạ dày, ruột cấp tính với triệu chứng đau miệng, đau bụng dữ dội, nôn, nôn ra máu, đái máu và tiếp theo là thiểu niệu (tình trạng lượng nước tiểu tính trong 24 giờ giảm), vô niệu (tình trạng không có nước tiểu trong bàng quang)...
Formol nếu tiếp xúc qua da có thể gây hoại tử da, dị ứng, viêm da...
Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ sinh học và thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội, việc ngâm đồ ăn với formol để kéo dài thời gian bảo quản sẽ rất nguy hiểm, vì đây là chất cấm sử dụng trong chế biến thực phẩm.
Formol có độc tính cao, khi nuốt phải có thể gây đau bụng dữ dội, nôn ói, viêm dạ dày, ruột cấp tính, lâu dần làm tăng nguy cơ ung thư.
Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, tiếp xúc với formaldehyde đã được chứng minh là gây ung thư ở động vật thí nghiệm.
Ở chuột, việc hít phải formaldehyde có liên quan đến ung thư trong mũi và bệnh bạch cầu. Formaldehyde được đưa vào nước uống có liên quan đến sự gia tăng các khối u ở dạ dày và ruột.
Việc bôi formaldehyde lên da động vật thí nghiệm cũng có liên quan đến sự phát triển nhanh hơn của các loại ung thư do các hóa chất khác gây ra.
Đối với thực phẩm, cá bị ngâm formol sẽ cứng, thịt dai như cao su, vảy cứng, mang đỏ, mắt trong, không có mùi tanh và không có ruồi bay xung quanh. Đối với cá khô đã ướp formol, hợp chất này làm cá trở nên cứng ngay cả khi nấu chín, trắng và không mùi. Khi lựa chọn cá, mọi người nên chọn cá vẫn còn độ đàn hồi, có mùi tanh.
Đậu hũ được tẩm formol có kết cấu dai hơn bình thường, bề mặt thường cứng, sẽ không bị hỏng sau 24 giờ. Thông thường sau 24 giờ, đậu hũ sẽ trở nên nhớt và chua.
Tuy nhiên, không có mẹo thử formol nào tại nhà đảm bảo chính xác tuyệt đối. Nếu nghi ngờ thực phẩm có vấn đề, đã bị tẩm ướp chất không xác định, mọi người nên dừng sử dụng ngay.